Czerwona Planeta

OPIS OGÓLNY:
Charakterystyka fizycznogeograficzna od północy ku południowi:
Północna czapa polarna: Warstwy zamrożonego CO2, lodu i pyłu pokrywające obszar o średnicy 500 km. Szron CO2 sublimuje do atmosfery wiosną a zamarza z powrotem jesienią. Czapę otacza niemal ciągły pas piaskowych wydm.
Niziny Północne: rozległe strumienie lawy pokryte osadami; procesy peryglacjalne.
Tharsis i Elysium Montes: wielkie wulkany tarczowe na płaskowyżach wulkanicznych.
Olympus Mons: wysokość: 25 km ponad otoczające równiny; średnica: 600 km, średnica krateru 65 × 80 km.
Valles Marineris: system kanionów pochodzenia tektonicznego o długości 4000 km; kanały wypływowe.
Wyżyny Południowe: stara powierzchnia silnie pokryta kraterami z dwoma prehistorycznymi basenami uderzeniowymi: Hellas (2000 km średnicy), Argyre (1100 km średnicy). Sieci dolin.
Południowa czapa polarna: Warstwy lodu, zamrożonego CO2 i pyłu. Więcej pyłu niż w czapie północnej. Zimy (aphelium) są tu chłodniejsze i dłuższe, zaś lata (peryhelium) cieplejsze i krótsze niż na północy. Warstwy CO2 nie znikają nawet latem ale powierzchnia lodu kurczy się z zimowych 1800 km średnicy do trwałego letniego obszaru o rozmiarze 150 km. W regionie polarnym można spotkać pola wydm z sezonowymi, kolistymi, ciemnymi plamami.

MAŁE OBIEKTY:
Kratery: większe niż 5 km posiadają złożone z jęzorów, upłynnione pokrywy wyrzutowe: zamarznięte warstwy lodu gruntowego gwałtownie roztopione i wymieszane z regolitami (gleba) i skałami.
„Jeziora” (wychodnie równolegle osadzonych warstw): we wnętrzach kraterów, teren między kraterami, tereny chaotyczne i wnętrza kanionów. Położenie: Arabia Terra, North-Hellas, Southern Elysium, Valles Marineris.

HISTORIA GEOLOGICZNA:
2,7 miliarda lat temu do dziś: okres Amazoński: młode wylewy wulkaniczne w Olympus Mons (100-1000 milionów lat) i Elysium, czapy polarne, procesy eoliczne: erozja wietrzna, wydmy, burze pyłowe. Klimat: zimny, suchy z  cyklicznymi zmianami. Epoka wiatru.

2,7-3,5 miliarda lat temu: okres Hesperiański: Vallis Marineris (możliwy ryft) i kanały wypływowe, tereny chaotyczne; Elysium Mons. Wypiętrzenie Tharsis. Labirynt Noctis. Klimat: zimny, suchy z cyklicznymi zmianami. Epoka lodu.

3,5 miliarda - 4,6 miliarda lat temu: okres Noachiański: epoka wypiętrzeń południowych Wyżyn. Uderzenia formują baseny Argyre, Hellas. Klimat: ciepły, gęstsza atmosfera, ciekła woda. Sieci dolin. Ocean Borealis (?) Jeziora kraterowe. Epoka wody.

OBECNE PROCESY: pogoda: trąby pyłowe ("dust devils"), globalne burze pyłowe (podczas peryhelium), smugi wiatrowe, ruch wydm, warstwy szronu, osuwiska, małe kanały wypływowe. Sezonowe cykle CO2, H2O, pyłu.

POLE MAGNETYCZNE: lokalne pola szczątkowe.

PARAMETRY ORBITY:
[Dane w nawiasach dotyczą Ziemi]
Nachylenie równika do orbity:
25,19°  [23,45]
Nachylenie orbity: 1,850° [0,00]
Mimośród orbity: 0,0934 [0,0167]
Odległość od Słońca:  średnia: 227,94 mln km= 1,523 AU [149,597 mln km=1,00 AU]
Aphelium (maksimum):
249,25 mln km = 1,666 AU [1,016]
Peryhelium (minimum):
206,61 mln km = 1,381 AU [0,983]
Odległość od Ziemi:
Największa: 401,355 mln km = 2,68 AU
Najmniejsza: 54,51 mln km = 0,36 AU

Najbliższe koniunkcje (najdalej od Ziemi): 10 sierpnia 2002,
15 września 2004, 24 października 2006,
6 grudnia 2008
Najbliższe opozycje (najbliżej Ziemi):
28 sierpnia 2003, 7 listopada 2005,
24 grudnia 2007, 29 stycznia 2010

Średnia prędkość orbitalna:
24,1 km/s [29,8 km/s]
Okres obrotu (1 dzień marsjański = 1 „sol”): 24 h 37m 22,66 s [23 h 56 m]
Okres orbitalny: (1 rok marsjański): 686,98 dni [365,2422]
Prędkość liniowa obrotu (na równiku): 866,9 km/h [1669,8 km/h]

Czas biegu światła:
Z/do Ziemi: 3m 2s - 22m 19s
Z/do  Słońca: 11m 29s - 13m 51s
[8m 11s - 8m 27s]

Księżyce: Phobos (27 km średnicy), Deimos (12 km średnicy)

PARAMETRY BRYŁY PLANETY
Promień równikowy: 3396 km [6378]
Promień biegunowy: 3379 km [6356]
Spłaszczenie: 0,00519 [0,00335]
Długość równika: 21326 km

Masa: 6,418x1023 kg [5,976x1024 kg]
Gęstość: 3,94 g / cm3 [5,51 g / cm3]
Objętość:
16,43x1010 km3 [10,87x1011 km3]
Przyspieszenie grawitacyjne:
3,72 m/s2 = 0,38g  [g=9,78 m/s2 ]
Prędkość ucieczki:
5,02 km/s = 18072 km/h [11,18 km/s]

Albedo: 0,16 [0,37]
Jasność w opozycji: maks -2,9 mag,
min. -1,0 mag.
Widoma wielkość kątowa z Ziemi:
maks. 25,16", min. 3,5"

Temperatura powierzchniowa
(w przybliżeniu): średnio: -55 C°  (minimalna: -170 C°, maksymalna: 20 C°)
Stała słoneczna: 595 W/m2  [1380]
Wielkość widoma Słońca: 0,35 ° [0,53]
Jasność Słońca: -25,8 mag [-26,7]
Ciśnienie atmosferyczne: 699-912 Pa = 7 milibarów (1 mb na Olympus Mons, 9 mb w Hellas Basin) [101325 Pa]
Prędkość wiatru: 2-30+ m/s
Skład atmosfery: 95% CO2, 2,6% N2, 1,6% Ar, 0,13 O2, 0,07 CO, 0,03 H2O

DANE GEOGRAFICZNE (AREOGRAFICZNE):
Powierzchnia całkowita:
144,200,000 km2
Układ odniesienia: elipsoida trójosiowa
Wysokość 0 m: na mapach MOLA (Mars Orbiter Laser Altimeter 1998-99): promień 3396 km (areoid). To około 1,6 km wyżej niż na innych mapach (USGS, etc), gdzie wysokość 0 m ustalono na poziomie ciśnienia atmosferycznego 6,1 mbar (=punkt potrójny wody).
Południk 0 (długość): krater Airy-0.
Objętość północnej czapy polarnej:
1,2-1,7 km3
Objętość południowej czapy polarnej:
2-3 km3

NAJWYŻSZE, NAJNIŻSZE…
(w nawiasach: wysokość w km. Źródło: IAU)
Zakres topografii (rzeźba terenu): 29,5 km
Punkty najwyższe:  Półkula zachodnia: Olympus Mons (21,3), Pavonis Mons (4), Arsia Mons (9), Ascraeus Mons (~20), Alba Patera  (7)  Półkula wschodnia: wulkan Elysium Mons (14) Północny obszar polarny: -1,9 km
Południowy obszar polarny: 4,8 km
Punkty najniższe:  Hellas Basin (-8,2), Vallis Marineris (-7)

NAJWIĘKSZE, NAJDŁUŻSZE…
(w nawiasach: średnica/długość w km Źródło: IAU)
Najdłuższe doliny (Vallis): Valles Marineris (3769), Kasei (1780), Ares (1690), Maja (1516), Marte (1185), Simud (1074), Tiu (970), Reull (945), Mamers (945), Ma'adim Vallis (861), Mangala (828), Dao (816), Granicus (750),  Hrad (719), Shalbatana (687), Loire (670), Liris (613), Mawrth (575), Al-Qahira (546), Mad (524), Nanedi (508), Nirgal (496).
Największe kratery: Schiaparelli (471 km), Huygens (470), Cassini (412), Antoniadi (394).
Najrozleglejsze góry (Montes): Tharsis (1840), Nereidum (1677), Phlegra (1310), Libya (1170), Hellespontus (729),
Tartarus (830)
Największe wulkany (średnica): Olympus Mons (648), Arsia Mons (475), Ascraeus Mons (460), Elysium Mons (410),  Pavonis Mons (375), Hecates Tholus (183), Albor Tholus  (170)
Najdłuższe szczeliny (Fossae): Alba (2077), Claritas (2050), Icaria (2280), Sirenum (2735)

Nazwy obiektów:
Albedo feature: Albedo (zdolność odbijania światła)
Catena, catenae: łańcuch kraterów
Cavus, cavi: zagłębienia, nieregularne obniżenia o stromych brzegach zwykle w sieciach lub grupach
Chaos: charakterystyczne obszary terenu o strzaskanej powierzchni
Chasma, chasmata: głębokie, wydłużone depresje o stromych brzegach, kaniony Colles: małe wzgórza lub wzniesienia
Crater: koliste obniżenie
Dorsum, dorsa: grzbiet, grzbiety
Fossa, fossae: długie, wąskie, płytkie obniżenie
Labes, labes: osuwisko
Labyrinthus, labyrinthi: kompleks przecinających się dolin
Mensa, mensae: płaskie wzniesienia o klifowatych brzegach, mesy
Mons, montes: góra, wulkan
Patera, paterae: nieregularny krater lub grupa kraterów z nierównymi brzegami; wulkan tarczowy
Planitia, planitiae: równinna nizina, basen
Planum, plana: płaskowyż lub równinna wyżyna
Rupes: urwisko
Scopulus:  rozległe lub nieregularne urwisko
Sulcus, sulci: równoległe bruzdy i grzbiety
Terra, terrae: rozległe obszary lądu
Tholus, tholi: niewielka góra (lub wulkan) lub wzniesienie
Undae: wydmy
Vallis, valles: dolina, doliny
Vastitas, vastitates: rozległa równina

Mars w różnych językach: po arabsku: Merrikh, grecku: Ares, hebrajsku: Ma'adim, japońsku: Kasei.

Obserwatorium Astronomiczne UJ
Tomasz Kundera
30-244 Krakow ul. Orla 171
kundera(kukac)oa.uj.edu.pl
http://www.oa.uj.edu.pl